Vậy giải pháp nào để đạt được mục tiêu này? Phóng viên đã có cuộc trao đổi với Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Quốc Doanh, Trưởng BCĐ Phát triển thị trường rau, hoa quả.
Thứ trưởng Lê Quốc Doanh kiểm tra tình hình phát triển cây ăn quả tại tỉnh Hậu Giang
Thưa Thứ trưởng, trong các mặt hàng rau quả XK chủ lực hiện nay, ông đánh giá mặt hàng nào có thể tạo đột phá XK trong năm nay cũng như những năm tới?
Nước ta đa dạng về điều kiện sinh thái nên sản phẩm rau, hoa quả rất phong phú, đặc biệt là các loại quả nhiệt đới, cận nhiệt đới như thanh long, xoài, nhãn, vải, chôm chôm, bưởi, chuối…
Riêng cây ăn quả, hiện cả nước có hơn 800 nghìn ha, với tổng sản lượng đạt khoảng hơn 7,5 triệu tấn quả/năm.
Việt Nam (VN) có những thế mạnh riêng về các loại quả đặc sản, dư địa thị trường XK lẫn SX trong nước còn vô cùng lớn, nếu phát huy tốt, chúng ta có thể tạo đột phá.
Hiện nay, tôi đánh giá những mặt hàng có triển vọng XK nhất bao gồm thanh long, vải, xoài, nhãn, bưởi.
Đặc biệt, quả thanh long đã XK đi hơn 40 quốc gia, vùng lãnh thổ, có lợi thế cạnh tranh tốt và đã khẳng định được vị thế nhưng theo tôi chúng ta vẫn chưa khai thác hết tiềm năng.
Nhiều thị trường như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hoa Kỳ… có giá trị cao, quy mô thị trường khá lớn nhưng kim ngạch XK thanh long sang các thị trường này vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng.
Đến hết tháng 7/2015, kim ngạch XK rau, hoa quả của chúng ta đã đạt 962 triệu USD, bằng 64% tổng kim ngạch XK mặt hàng này 2014 (gần 1,5 tỉ USD). Từ nay đến cuối năm chúng ta vẫn còn 5 tháng, là mùa XK của nhiều loại hoa quả.
Do vậy, với nỗ lực cao nhất của ngành nông nghiệp, Bộ NN-PTNT và các bộ ngành liên quan cũng như các địa phương và DN, kim ngạch XK rau, hoa quả trong năm 2015 hoàn toàn có triển vọng đạt từ 1,8- 2 tỷ USD.
Dù tiềm năng lớn, nhưng XK nông sản nói chung cũng đang gặp nhiều khó khăn do biến động kinh tế, chính trị ở nhiều thị trường lớn.
Bộ NN-PTNT sẽ có chủ trương, định hướng chỉ đạo gì để đạt mục tiêu XK rau quả cán đích 2 tỉ USD trong năm nay?
Từ đầu năm 2015 đến nay, việc mở cửa cho rau quả VN vào các thị trường tiềm năng đã đạt được kết quả rất đáng khích lệ.
Nhãn quả tươi đã XK ổn định sang Mỹ; quả vải tươi đã chính thức XK vào Mỹ và Úc; dự kiến quả xoài tươi sẽ được XK sang Nhật Bản và Úc vào cuối năm 2015.
Chế biến vải xuất khẩu
Theo chỉ đạo của Bộ NN-PTNT, Cục BVTV hiện đang tiếp tục khẩn trương thúc đẩy để mở cửa cho hoa quả VN vào thị trường các nước Nam Mỹ như Peru, Chile, Argentina…, cũng như đẩy mạnh việc XK vào các thị trường chúng ta chưa khai thác hết tiềm năng XK như EU, các nước Đông Âu (Nga, Belarus…), Canada, thị trường Trung Đông, các nước ASEAN.
Ngoài ra, các thị trường khó tính nhưng có giá trị cao như Mỹ, Úc, Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn còn tiềm năng để nâng cao hơn nữa kim ngạch XK.
Với sự nỗ lực, vào cuộc quyết liệt của các cơ quan hữu quan, đặc biệt là Cục BVTV, nhiều thị trường mới đã được mở cửa và sắp hoàn tất các thủ tục mở cửa cho quả tươi của VN. Do vậy, việc đa dạng hoá thị trường đã được thực hiện tốt.
Tuy nhiên, việc XK rau quả cũng đang gặp nhiều khó khăn, nhất là việc một số nước ngày càng nâng cao rào cản về kỹ thuật, về kiểm dịch thực vật (KDTV) và an toàn thực phẩm (ATTP).
Bên cạnh đó, một số mặt hàng như quả vải, nhãn, xoài, chôm chôm... chúng ta sẽ ngày càng phải cạnh tranh quyết liệt ở các thị trường XK với các đối thủ khác như Thái Lan, Ấn Độ, Trung Quốc...
Nhất là trong bối cảnh SX của chúng ta vẫn chủ yếu là quy mô nhỏ, công nghệ bảo quản, chế biến vẫn còn yếu, các DN xuất khẩu rau quả chưa đủ mạnh và chưa xây dựng được chiến lược lâu dài, chưa đầu tư căn cơ cho nguồn nguyên liệu, chưa chú ý liên kết chặt chẽ và chia sẻ hài hòa lợi nhuận với người nông dân…
Trước tình hình đó, Bộ NN-PTNT đã chỉ đạo Cục BVTV chủ trì phối hợp với các đơn vị liên quan thuộc Bộ tiếp tục đẩy mạnh đàm phán với các nước, trong đó tập trung đàm phán với Mỹ, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan và các nước Nam Mỹ để tiếp tục mở cửa thị trường cho các loại quả tươi của VN.
Đồng thời, phải tổ chức tốt SX và nâng cao chất lượng của rau, quả tươi, thực hiện tốt công tác KDTV để đảm bảo rau quả tươi của VN đáp ứng quy định về KDTV và ATVSTP của nước NK.
Bên cạnh đó, phải có phương thức quảng bá và phân phối hiệu quả để rau quả VN chiếm được thị phần xứng đáng tại các thị trường đã được khai thông.
Để tạo nguồn hàng rau quả XK có chất lượng, ổn định, đạt các tiêu chuẩn XK, sắp tới Bộ NN-PTNT sẽ có những giải pháp căn cơ nào cho SX trong nước?
Để tạo nguồn hàng XK có chất lượng tốt, ổn định, đạt tiêu chuẩn XK, cần phải có giải pháp đồng bộ từ quy hoạch, tổ chức SX với vùng SX tập trung theo quy trình sản xuất nông nghiệp tốt (GAP), áp dụng các tiến bộ về khoa học, công nghệ từ khâu giống đến canh tác, quản lý sinh vật gây hại, công nghệ bảo quản sau thu hoạch, xử lý KDTV…
Để triển khai đồng bộ các giải pháp trên, ngoài nỗ lực của Bộ NN-PTNT, cần phải có sự vào cuộc của các cấp, các ngành và các DN, sự tham gia tích cực của người nông dân.
Về phía Bộ NN-PTNT, sẽ tiếp tục chỉ đạo các Cục chuyên ngành, các đơn vị thuộc Bộ đẩy mạnh các giải pháp sau:
Một là, rà soát và đổi mới công tác lập và tổ chức quản lý quy hoạch các loại rau, quả chủ lực trồng tập trung.
Hai là, khuyến khích SX tập trung, nhân rộng mô hình SX lớn có sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân với nhau và với các DN chế biến, XK.
Ba là, tiếp tục đẩy mạnh áp dụng KH-CN vào SX, chế biến, bảo quản sau thu hoạch, triển khai áp dụng IPM, VietGAP, Global GAP với các loại rau quả có tiềm năng XK, trong đó trọng tâm là triển khai các nghiên cứu, ứng dụng KH-CN về giống, về quản lý dịch hại cây trồng và công nghệ bảo quản sau thu hoạch, xử lý KDTV nhằm tạo ra nhiều sản phẩm rau quả tươi có chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu về KDTV và ATVSTP ngày càng cao của các nước NK.
Đây là các điều kiện quan trọng để chúng ta ổn định SX trong nước, tạo điều kiện cho XK.
DN đóng vai trò then chốt trong việc XK, nhưng so với các mặt hàng truyền thống như lúa gạo, cây công nghiệp…, hiện số lượng DN tham gia SX, XK mặt hàng rau quả còn ít và yếu, nhất là tại phía Bắc.
Vậy sắp tới, Bộ NN-PTNT sẽ có chính sách, giải pháp chỉ đạo nào nhằm thu hút hơn nữa DN tham gia vào lĩnh vực này?
Để thu hút các DN tham gia vào SX và XK mặt hàng rau quả tươi, cần có chính sách đồng bộ, có sự vào cuộc tích cực của nhiều bộ ngành và các địa phương.
Với trách nhiệm của mình, Bộ NN-PTNT đã và sẽ tiếp tục chủ động nghiên cứu đề xuất với Chính phủ có các chính sách cụ thể, phù hợp để thu hút hơn nữa các DN tham gia tích cực vào lĩnh vực này.
Trong phạm vi quản lý của mình, Bộ đã chỉ đạo thực hiện một số nội dung cụ thể như: Phối hợp với các địa phương tạo điều kiện tối đa, hướng dẫn và tổ chức cho các DN tích cực tham gia XK quả vải tươi và bước đầu đã thu được kết quả rất đáng khích lệ; chỉ đạo Cục BVTV miễn thu phí KDTV cho trái cây XK đi các thị trường mới mở...
Bộ cũng đã chủ động đề xuất, phối hợp với Bộ KH-CN nâng cấp Trung tâm chiếu xạ Hà Nội đáp ứng yêu cầu của nước NK để phục vụ chiếu xạ các loại hoa quả tươi XK ngay tại phía Bắc.
Sau khi cơ sở chiếu xạ này đi vào hoạt động chính thức, quả vải, nhãn cũng như các loại hoa quả khác ở phía Bắc sẽ không phải vận chuyển vào phía Nam để chiếu xạ, giúp giảm đáng kể chi phí vận chuyển và góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh cho hoa quả tươi của VN.
Bộ NN-PTNT cũng sẽ có những chính sách hỗ trợ nâng cao năng lực của các DN về nguồn lực, kinh nghiệm, tổ chức SX, xúc tiến thương mại và khả năng cạnh tranh trong hội nhập kinh tế quốc tế ngày một sâu rộng hơn...
Xin cảm ơn Thứ trưởng!