“Nếu không thay đổi, không tôn trọng nguyên tắc tự chủ, cùng có lợi của HTX, vẫn còn tư duy giám đốc HTX phải là đảng ủy viên này, đảng ủy viên nọ, HTX sẽ còn luẩn quẩn” – nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Hồ Xuân Hùng nhấn mạnh khi trao đổi với NNVN về những chính sách, chiến lược cho phát triển kinh tế hợp tác hiện nay.
Nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Hồ Xuân Hùng
Theo ông Hùng, trước khi đưa ra những giải pháp cho HTX hiện nay, cần phải giải quyết cho được 3 câu hỏi đối với HTX hiện nay. Một là tại sao chúng ta đã trải qua quãng thời gian rất dài tổ chức lại SX. Lúc mới giải phóng đất nước, chúng ta đã tổ chức phát triển HTX, sau đó chuyển sang kinh tế hộ, và giai đoạn vừa qua, đã quay về với HTX, hay còn gọi là HTX kiểu mới. Dù giai đoạn nào, tổ chức phát triển kinh tế HTX cũng rất vất vả, và tới nay, phải khẳng định kinh tế HTX chưa thành công.
Câu hỏi thứ hai, đó là tại sao người dân vẫn không mặn mà tham gia vào HTX, ở miền Bắc không muốn, ở miền Nam lại càng sợ HTX?
Câu hỏi thứ ba, đó là Đảng ta chủ trương phát triển kinh tế tập thể, kinh tế hợp tác, nghĩa là không chỉ có HTX, mà còn có tổ hợp tác. Tuy nhiên đến nay, tổ hợp tác vẫn chưa có tính pháp nhân?
Chưa mở đường cho người tài về HTX
Ông cho rằng, phát triển kinh tế hợp tác hiện chưa thành công. Nếu chọn một khâu cần đột phá nhất cho HTX giai đoạn tới, ông sẽ chọn khâu nào?
Kinh nghiệm thực tiễn hiện nay cho thấy, phần lớn những nơi HTX làm ăn có hiệu quả, thì bản thân ông giám đốc của HTX ấy đều là những anh khá giả. Đó đều là những hộ hạt nhân điển hình về làm ăn kinh tế, được người dân tín nhiệm bầu vào bộ máy lãnh đạo HTX. Ngược lại, những HTX làm ăn kém hiệu quả, lại đa số có yếu tố chi phối của chính quyền địa phương, ông giám đốc HTX là đảng ủy viên này, đảng ủy viên nọ, hay thậm chí giám đốc HTX phải là đảng viên. Tôi đã từng gặp những ông giám đốc HTX trồng thanh long, họ bảo thẳng rằng, chỉ mong làm sao được rút khỏi cái vai làm đảng ủy viên ở địa phương để tập trung chăm lo cho HTX.
Chúng ta chưa có cơ chế để mở đường để thu hút người tài về với HTX. Cứ thử đi về cơ sở thì biết, đa số lãnh đạo HTX vẫn đang là đảng ủy viên, vẫn là bí thư chi bộ, vẫn là lớp người cao tuổi cả, chứ chưa thấy đột phá gì! Số giám đốc HTX trẻ, có bằng cấp, có trình độ chuyên môn, có nhiệt huyết, có năng lực tài chính... vẫn chưa đáng kể gì.
Ông lý giải thế nào khi những năm qua, trong khi nhiều lĩnh vực đã rất thành công khi áp dụng mô hình tổ chức HTX, điển hình như HTX vận tải, HTX bán lẻ, HTX du lịch, HTX xây dựng, HTX tín dụng..., trong khi HTX nông nghiệp lại vẫn loay hoay trong khó khăn?
Bản chất ở những lĩnh vực mà HTX đã thành công, đó là nhu cầu về HTX của họ là có thật, và đại đa số những người nằm trong bộ máy quản trị của HTX đều là những người giỏi, người giàu. Bên cạnh những lợi ích mà HTX mang lại cho chính họ và những hộ xã viên, họ cũng có trình độ, nắm bắt rất rõ lợi thế của việc thành lập HTX, bởi cơ chế chính sách có rất nhiều ưu đãi dành cho HTX mà các DN không được hưởng thụ.
Trong khi đó, HTX nông nghiệp ở giai đoạn trước ra đời trong bối cảnh mệnh lệnh hành chính bắt phải thành lập. Đến nay, nhiều HTX nông nghiệp trước đây để lại, dù đã và đang có bước chuyển đổi sang mô hình hoạt động mới theo Luật HTX 2012, tuy nhiên những tàn tích, di chứng mà HTX cũ để lại vẫn phần nào đó còn tồn tại, cả trong tư duy và cách làm. Tư tưởng HTX vẫn phải là các hộ thành viên cá thể, HTX là dành cho người nghèo vẫn đâu đó còn lấn vấn chưa thoát ra được. HTX muốn phát triển thì không chỉ có những hộ cá thể. Xã viên của HTX có thể là những DN, những chủ trang trại...
Trong nông nghiệp hiện nay, chúng ta vẫn coi kinh tế hợp tác như là cách làm giúp cho kinh tế cho hộ nghèo, hộ khó khăn, với quan niệm những người nghèo hợp tác với nhau để làm giàu. Nhưng thực tế mà nói, chỉ có những người giỏi, người giàu đứng bên cạnh những người yếu, người nghèo thì mới có thể vực dậy, mới giúp cho người nghèo khá hơn, giỏi hơn. Chứ người nghèo, người yếu kém đứng với nhau thì làm sao giúp nhau làm giàu được? Tư duy trong xây dựng kinh tế hợp tác, phải chọn ra người lãnh đạo HTX là người giỏi, thậm chí vừa là người giàu, người khá giả đứng lên cầm cái.
Liên kết với DN đang là hướng đi tốt nhất để cải thiện điểm yếu về thị trường cho HTX hiện nay
Đây là những vấn đề rất lớn mà tới đây, chúng ta có thể sẽ cần phải tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi bổ sung cho Luật HTX 2012. Bên cạnh đó, cũng cần phải thay đổi tư duy và cách lựa chọn cán bộ ở địa phương. Bởi thực tiễn nơi nào cán bộ chính quyền có tư tưởng làm ăn kinh tế thì kinh tế hợp tác ở đó cũng có sự khác biệt.
Dứt khoát phải có bảo hiểm cho HTX!
Ông cho rằng, HTX đang là mô hình tổ chức góp ích rất lớn cho việc tập trung đất đai để tiến lên SX hàng hóa, cải thiện chất lượng và giá thành sản phẩm. Đồng thời, cũng là kênh trung gian giải quyết được điểm nối cho các DN lớn kể cả về đầu vào và đầu ra trong SX. Đây là điều mà hộ cá thể không thể làm được. Đâu là những điểm nghẽn khiến những năm qua, chúng ta vẫn chưa thể phát huy được lợi thế này để phát triển HTX nông nghiệp?
Khó khăn thứ nhất là hạ tầng cho HTX. HTX mà ngay tới cái trụ sở cũng không có, phải đi mượn đi thuê vạ vật. Chính sách hỗ trợ cho HTX nếu có, thì phải dành ưu tiên hỗ trợ cho vấn đề này. Thậm chí phải cấp cho HTX quyền sở hữu về đất đai của trụ sở, như là một tài sản của tập thể.
Về vốn, đây vẫn là vấn đề khó khăn cố hữu lâu nay của HTX, chúng ta cứ nói mãi mà vẫn chưa có cách giải quyết. HTX muốn có vốn hoạt động thì toàn phải lấy sổ đỏ của xã viên vay ngân hàng. Vậy bài toán vốn cho HTX có thể có lời giải được không? Tôi xin khẳng định là có, nếu có chính sách về bảo hiểm đi kèm.
Hiện nay, trong nợ xấu của các ngân hàng thì tỉ lệ nợ xấu của ngành nông nghiệp, nông dân là rất ít, mà chủ yếu là các DN lớn, các “đại gia”. Dù vậy, việc tiếp cận với vốn vay của ngân hàng dành cho nông nghiệp, trong đó có HTX lại rất khó khăn, bởi không phải là cho vay nông nghiệp, nông dân không có rủi ro. Mà muốn đảm bảo được rủi ro, thì chả còn cách nào khác là phải có bảo hiểm. Vì vậy, muốn HTX có vốn, nhất quyết phải có bảo hiểm cho HTX. Muốn làm được điều này, dứt khoát phải có sự hỗ trợ của nhà nước. Tôi tin chắc, nếu có bảo hiểm, ngân hàng sẽ cho vay ngay, chứ không lấn cấn như hiện nay.
Về tổ chức thị trường, tiêu thụ sản phẩm, HTX hiện còn rất yếu. Đến nay, số lượng HTX nông nghiệp cả nước đã lên gần 12.000, tăng gấp đôi so với 10 năm trước. Đây là điều rất đáng mừng, song HTX nhìn chung vẫn còn đuối trên thị trường. Lâu nay, chúng ta chăm lo cho SX là chủ yếu, bởi giai đoạn vừa qua, năng lực SX yếu và cần phải nâng lên. Nhưng hiện nay, tình thế đã khác, thị trường đã là mệnh lệnh cho SX nên khâu tổ chức thị trường cho HTX phải được chú trọng hơn nữa. Phương án giải quyết cho bài toán thị trường, tiêu thụ hiện nay của HTX, không có gì tốt hơn là tiếp tục tăng cường hình thức liên kết chuỗi SX, giữa xã viên với HTX, giữa HTX với DN và ngược lại.
Về tổ chức thị trường, tiêu thụ sản phẩm, HTX hiện còn rất yếu
Nút thắt nữa, phải thừa nhận một thực trạng rằng công tác quản lí vật tư, từ giống, phân, thuốc BVTV, đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm trong SX..., cho tới việc tiếp cận tiến bộ kỹ thuật của HTX hiện nay vẫn còn rất kém, tùy tiện. Năng lực cán bộ kém cũng khiến việc hướng dẫn, chuyển giao, quản lí, kỷ luật trong SX vận hành tới xã viên còn rất tùy tiện.
Xin cảm ơn ông!